بی‌توجهی به حوزه‌های مولد در تسهیلات‌دهی، ورود به سوداگری، قائل نبودن به قانون عملیات بانکی بدون ربا و... پیکان تیز انتقادات بی‌شماری را به سوی نظام بانکی کشور روان ساخته است تا جایی که رئیس جمهور اواخر فروردین ماه امسال و در جمع 30 تن از اقتصاددانان اسلامی و در واکنش به انتقادات گوناگون نسبت به عملکرد بانک‌ها ضمن ابراز نگرانی نسبت به آن، به عزم جدی دولت برای اجرای اقتصاد اسلامی اشاره و تأکید کرد امروز زمینه برای تأسیس بانک قرض الحسنه بدون ربا در کشور فراهم شده است. با کامران ندری، مدیر سابق گروه بانک‌داری اسلامی پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی و عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) در خصوص چگونگی احیا و اجرای عملیات بانکی بدون ربا در نظام بانکی کشور گپ و گفتی داشتیم. به عقیده این اقتصاددان بهره گیری از نظام دوگانه بانکی می‌تواند پیوندی مبارک و مؤثر به منظور بهره‌گیری از مزایای روز بانکداری جهان و آموزه‌های اسلامی و دینی در نظام بانکی کشور باشد. 

آقای دکتر! از حدود چهار دهه پیش قانون عملیات بانکی بدون ربا در کشور تصویب و ابلاغ شده اما اکثر قریب به اتفاق کارشناسان بر این باورند بانک‌های کشور، فعالیت ربوی دارند. به نظر شما چرا این قانون تاکنون عملاً اجرایی نشده است؟
ما از سال 1362 تاکنون داعیه اجرای بانک‌داری بدون ربا را در کشور داریم و در ظاهر بانک‌ها بر اساس قانون عملیات بانک‌داری بدون ربا عمل می‌کنند اما در این سال‌ها هر وقت از افراد ذی‌صلاح در این خصوص سؤال شده، گفته‌اند قانون عملیات بانک‌داری بدون ربا روی کاغذ مشکلی ندارد و اگر مشکلی هست به نحوه اجرای قانون بر می‌گردد. در خصوص اینکه مشکلات اجرایی چه هستند و چرا نمی‌توانیم بانک عاری از ربا داشته باشیم هم اختلاف نظرهای زیادی وجود دارد. برخی معتقدند فعالیت بانک‌های ما اساساً ربوی است چون مبتنی بر چارچوب و اسلوب بانک‌های متعارف و مرسوم بنا شده‌اند. برخی هم می‌گویند قانون عملیات بانک‌داری بدون ربا را مصوب کرده‌ایم اما زیرساخت لازم برای اجرای قانون توسعه نیافته است. نظر من این است از همان ابتدا مسیر را اشتباه رفته‌ایم و شناخت درست و دقیقی از بانک‌داری متعارف نداشته‌ایم و به اشتباه تصورمان این بوده که بانک‌داری متعارفی که در دیگر کشورها رایج است، ربوی است در حالی که این بانک‌داری ربوی نیست و در همه جای جهان خدماتش را ارائه می‌کند؛ هر چند در طول تاریخ با بحران‌هایی مواجه شده و بحران‌هایی را هم خلق کرده است. در مجموع اما خدماتی که بانک‌داری متعارف به اقتصاد و مردم در همه کشورهای جهان ارائه کرده‌اند بر بحران‌ها غالب بوده و اثرات مثبت این نظام  بانک‌داری بر اقتصاد جهان کاملاً مشهود است. امروزه هیچ کس شک ندارد اقتصاد بدون بانک با بحران‌های جدی مواجه می‌شود و مشکلات بانک‌داری متعارف به مرور اصلاح و سعی شده با اعمال مقررات تنظیمی فعالیت‌های این بانک‌ها به نوعی باشد که حتی الامکان از وقوع بحران‌های گسترده بانکی جلوگیری شود.

مشکل این است که متأسفانه نتوانسته‌ایم به خوبی ربا را شناسایی کنیم و متناسب با مکان و زمان خودمان تشخیص دهیم. مواردی که ربا نیست را ربا و موارد ربا را نتوانسته‌ایم پیدا کنیم؛ درنتیجه در حوزه اعتبارات، تسهیلات بانکی و سودی که به سپرده گذاران پرداخت می‌شود، عدالت و کارایی وجود ندارد.
در اواخر فروردین امسال رئیس جمهور در دیداری با اقتصاددانان اسلامی به این نکته اشاره کرده که زمینه برای تأسیس بانک قرض الحسنه بدون ربا فراهم است. با توجه به فربگی روزافزون و ناشی از سوداگری بانک‌ها در دهه‌های اخیر، چگونه می‌توان بانک‌داری بدون ربا را به درستی در نظام بانکی اجرا کرد؟
طبعاً نیاز داریم رئیس جمهور در خصوص این ایده توضیح بیشتری ارائه کند و در مورد اینکه چرا در
40 سال گذشته زمینه انجام چنین کاری مهیا نبوده، توضیح دهد. مبنای ایده فعلی و اینکه چرا سیستم فعلی بانک‌ها ربوی محسوب می‌شود نیز شرح داده شده و به صورت جزئی‌تر مسئله را باز کند. چون برای آسیب شناسی دقیق این مسئله باید جزئی‌تر نگاه کنیم. دیگر اینکه باید منتظر بمانیم و ببینیم حوزه‌هایی که متولی اجرایی شدن این ایده هستند، یعنی بانک مرکزی، وزارت امور اقتصادی و دیگر حوزه‌های تخصصی در خصوص ایده رئیس جمهور اظهارنظر کنند. بنده به عنوان یک کارشناس بانکی معتقدم بانک‌های متعارف و مرسوم، ربوی نیستند. بنابراین دلیلی ندارد از دانش بانک‌داری مرسوم جهان بهره نگیریم. در عین حال، در حوزه بانک‌داری ایده‌هایی برگرفته از آموزه‌های اسلامی و ارزش‌های دینی و ملی داریم که دلیلی ندارد این آموزه‌ها را هم رها کنیم. در اغلب کشورهای اسلامی از جمله کشورهای حوزه خلیج فارس، اندونزی، پاکستان، مالزی و... این الگو اجرا شده که هر دو طیف بانک‌ها (هم بانک‌های مرسوم و متعارف و هم بانک‌هایی که بر اساس آموزه‌های اسلامی کار می‌کنند)، اجازه فعالیت دارند، اما این الگو هنوز در ایران و سودان پیاده نشده است. در این نظام دوگانه، بانک‌هایی که براساس آموزه‌های دینی شکل می‌گیرند، مراحل بلوغ و پختگی را به صورت تدریجی طی می‌کنند. به باور من این الگوی پیاده شده در اغلب کشورهای اسلامی، الگوی مناسبی است؛ چون صاحبان ایده‌هایی مبتنی بر بانک‌داری اسلامی و آن‌هایی که معتقدند می‌توانند این نوع بانک‌داری را به شکل کارا و عادلانه اجرا کنند، مجالی برای آزمون ایده خود پیدا می‌کنند. البته نظارت جدی بر این موارد بر عهده مقام ناظر یعنی بانک مرکزی است. امروز بنده به ضرس قاطع معتقدم باید به سمت بانک‌داری دوگانه برویم؛ چون الگویی که در کشورهای اسلامی در تقریباً یک قرن گذشته اجرا شده، بسیار موفق بوده و نظام یکپارچه و سراسری در ایران اجرا شده مورد نقدهای صریح کارشناسان و مراجع محترم تقلید واقع شده است. متأسفانه در کشور ما این ذهنیت اشتباه ترویج شده که بانک‌داری متعارف ربوی است و سعی شده ایده‌هایی که در مراحل تکامل و بلوغ است و هنوز به پختگی و بلوغ نرسیده به بانک‌ها تحمیل شود. درنتیجه اگر به سمت بانک‌داری دوگانه برویم نه از مزایا و پیشرفت‌های بانک‌داری روز جهان عقب می‌مانیم و نه از آموزه‌های اسلامی در بانک‌داری کشور محروم می‌شویم.